Psychologia Społeczna

Słowem wstępu

?Żadne krzyki i płacze nas nie przekonają, że białe jest białe, a czarne jest czarne?

To przejęzyczenie prezesa Prawa i Sprawiedliwości podczas exposé z 19 lipca 2006 roku przede wszystkim wzbudza rozbawienie. I słusznie. Większość przejęzyczeń to czyni. Jedną z właściwości humoru jest reagowanie na rozbieżności, które zupełnie wypaczają sens, a nawet dosłownie wywracają go o 180 stopni. Jednak to zdanie bardzo dobrze obrazuje ciemną stronę działania naszego umysłu. Umysłu, który w sposób już zupełnie pozbawiony humoru dąży do ślepego potwierdzania swoich idei, wartości i zachowań. Nie bierze przy tym żadnych jeńców. Jeżeli fakty temu przeczą, tym gorzej dla faktów.

Rafał Żak w najnowszej książce, która na chwilę obecną czeka na swoją premierę, Sztuka błądzenia, przedstawia historię prokuratora Michaela McGratha, któremu aktywiści ?Projektu Niewinność? dzięki przeprowadzonym ponownie badaniom DNA udowodnili, że skazany za gwałt na małej dziewczynce na 40 lat pozbawienia wolności Jimmy Bromgard jest niewinny. McGrath był prokuratorem, który doprowadził do skazania Bromgarda na podstawie zeznań dziewczynki i błędnych (z naruszeniem zasad metodologii badawczej) badań włosów łonowych, które znaleziono na miejscu popełnienia przestępstwa.

Pomimo że ponowne badania wykluczyły ponad wszelką wątpliwość winę Bromgarda,

McWrath nie przyjął tego do wiadomości i w procesie o uniewinnienie uparcie wyszukiwał coraz to nowych powodów, dla których przesłanki do orzeczenia o winie były solidne. A to próbował dowieść, że napastnik jest chimerą i składa się z różniących się genetycznie komórek, co zostało zweryfikowane i odrzucone w toku postępowania. Później stwierdził, że to, że ofiara zidentyfikowała oprawcę na 60% i na pytanie o to, czy jest pewna, odpowiedziała, że nie bardzo, jest wystarczająco mocnym dowodem.

Przykłady, w których ludzie brną w przyjęte przez siebie błędne założenia, można mnożyć w nieskończoność.

Wszystkie one są dowodem na to, że choć chcielibyśmy być może być do szpiku kości racjonalni, jesteśmy istotami racjonalizującymi. Racjonalizujemy na potęgę od spraw błahych, takich jak to, dlaczego nie poszliśmy biegać dzisiaj lub nie ustąpiliśmy miejsca starszej osobie w tramwaju, aż po decyzje o anektowaniu terytorium innego państwa.

Oprócz tego, że mózg jak papier ? wszystko przyjmie, byle służyło to naszemu ego ? istnieje cała gama mechanizmów, w oparciu o które podejmujemy decyzje dnia codziennego i również nie mają one wiele wspólnego z myśleniem logicznym i używaniem rozumu. Znamiennym jest to, że w 2003 roku psycholog Daniel Kahneman za wykazanie tego, w jaki sposób chodzimy na skróty w zachowaniach konsumenckich, otrzymał Nagrodę Nobla z ekonomii.

Jednak pomimo dość brutalnej dla naszego poczucia zachowywania racjonalności rzeczywistości nasz rozum jest najwspanialszym i najlepszym narzędziem do odkrywania prawdy o otaczającym nas świecie i wszechświecie. To dzięki niemu rozwinęliśmy się na taką skalę i podporządkowaliśmy sobie planetę. W porównaniu z wieloma zwierzętami lądowymi i wodnymi jako gatunek jesteśmy wątli i słabi fizycznie. W większości bezpośrednich konfrontacji z tymi dzikimi bestiami nie mielibyśmy żadnych szans. To dzięki rozumowi nie są one nam straszne. Potrafimy je przechytrzyć lub uśmiercić za pomocą wynalezionych przez nas narzędzi.

Mamy powody do dumy równie wielkie co do wstydu, że pomimo rozwinięcia tak wspaniałego mechanizmu, jakim jest rozum,

często go nie słuchamy, ignorujemy jego cichy szept i trzymamy się ewolucyjnego dziedzictwa naszych przodków ? emocji.

Czy możemy lepiej sobie radzić? Czy istnieją narzędzia skutecznego myślenia? Jak myśleć krytycznie? Są to pytania, którym czoła stawiamy właśnie w tym wydaniu naszego e-czasopisma. Liczymy, że pomogą one nieco lepiej podejmować decyzje i ferować wyroki. Wiele badań, które także będą przytaczane w poszczególnych artykułach, dowodzi, że sama świadomość istnienia rozmaitych mechanizmów tu opisywanych pomaga w stosowaniu ich zasad na co dzień i prowadzi do sprawniejszego poruszania się w bardziej logicznych i racjonalnych ramach podejmowania decyzji.

Redaktor Naczelny E-czasopisma Psychologia Społeczna
Jarosław Świątek